Ro Tag-dapit sa Hae-o: A Prologue

Ro pilapil paadto sa Matalinhaga nga Daean

Ano pa ron ha.  

Bago pa man naka-obog rong mga conquestadores sa suba it Hae-o, rong katunggan nga makaron hay kilaea sa tawag nga Anao,  hay dati eon nga katilingban. Kato nga tiempo, ro katunggan hay baeay para sa mga nanari-sari nga tinuga, makita man o di makita it atong tawohanon mata. Para sa ratong mga tinuga, rong katunggan hay bukon eang it andang ueoli-an, bukon eang it andang daeangpan. Ro katunggan hay tawaya, bugana para sa pang-adlaw adlaw nga kinahang-ean, matawhay nga paeahuwayan, bunayag nga katilingban it tanan nga tinuga kung Makaako nga Kagamhanan.

Sa ratong may mga galing—mga pinasahi nga nakig-angot sa Tuburan it Makaako, sayod nanda rong himaya nga nakatago sa katunggan. Naka-intiende sanda ko matalinhaga nga pagsinaeayo ku tanang bagay nga una sa tawaya. Ro tanan, makita man o indi, nagahueag man o nakatanum, tag-lugar man o mortal, sanda ron hay may bugay nga kina-iya para sa padayon nga pagbilog it Kabuhi sa ginsakpan kung tubi it Hae-o.  Responsibilidad ko kada isaea nga patigayunon nana rong anang kina-iya kumo ruyon rong rason kon ham-an miembro imaw kung katilingban it matalinhaga rona sa Katunggan. Kamana ku Tag-dapit nga si Mang-it ag Nana Ambit. Ginbugayan sanda it galing pinasahi sa ibang tinuga, may kataas eabaw pa sa kahoy nga Danguea, mabaeahibo nga panit ag kahilig sa pinilipit nga abano.

Suma ay maaeam rong Makaako ngani nga si Mang-it ag Nana Ambit hay kapas magbulig sa ratong maintok nga mga tinuga sa pagtabok sa madaeum nga Hae-o. Sa andang pag-obog sa masueog nga tubi, natus-on nanda rong istuyuti daea eon rong andang pagkabutang agod indi mabasa o mahalitan ku iba unang tinuga sa suba. Daea man ku andang kabahoe ag pinasahi nga baeahibo ag kahilig sa abano, kargo nanda rong pagbantay sa kagab-ihon ku Daean nga Matalinhaga pasueod ag pagwa sa likod nga tawaya rona sa katunggan. 

Para sa tag-lugar, ro Daean nga Matalinhaga hay ordinaryo gid lang nga daean. Ogaling, para sa mortal, matalinhaga gid man ron ay sa pagbutlak it adlaw, indi ron makita. Sa tawohanong mata, ro puertahan kon tan-awon hay isaeang ka Nonok o puno it Tugop. Sa taglugar nga may kina-iya nga manguryoso sa bagay-bagay nga hamuea-in, ro Daean hay bukon it makakaeangay kumo ordinaryo.  Ideya ra ku Makaako eamang nga maproteheran rong kada isaea, taglugar man o mortal.  Ag para sigurado gid, ana nga gintugyan kay Mang-it ag Nana Ambit rong responsibilidad sa pagbantay kara.

Ugaling may mga bes nga masaku ro daywang ka Tag-dapit kapin pa kon gabaha ro Hae-o ag ru tubi hay eatob eon hasta sa mga katipusuan una sa katunggan. Tiempo ra nga nahueat ku mga Tag-suba nga magpuka-puka ag magminalit sa mga ibang tinuga rona sa katunggan. Kumo angid sa mga tawo, madali sanda makig-impon sa mga mortal nga nahanaeang rona sa suba. Kay Mang-it ag Nana Ambit, nagakinahang-ean ra nga sindihan nana rong andang abano para matabog ro mga malit pa-uli sa andang buho sa idaeum it mga tipuso. Ro napaslawan una sa andang buho, nagapanangison eon lang, ro andang owang bati-on sa katunggan, “Koh!, Koh!, Koh!”

Tiempo man ra ku mausisang Tag-lugar nga magwarang pagwa sa Daean nga Matalinhaga paadto sa hil-o it mga tawo. Masaku ro Tag-dapit. Owa it bantay ro Daean. Libre ro Ma-usisa sa pagdiskobre ku hamuea-in nga kalibutan.

Sa hamuea-ing kalibutan, sa katunggan it Anao, ro dalagitang unga it maninikop nga si Kagiyaw hay nag-apas sa pangpang it suba agud hatdan si tatay na it ihapon. Gasalikaeom eon ro hapon ag ro tubi amat-amat nga nagaawas. Sa daeanon, solohanon si Kahamungaya nga nagpanikangon.

Ro payag ku maninikop nga si Kagiyaw

Sa makarang sitwasyon, ro katalinhagaan hay nabaeay. Sa Daean nga Matalinhaga, sa tanang tinuga, nagsub-eang rong kabuhi it Mausisang Tag-lugar ag Kahamungayang Mortal. Rong tanan sa hinali hay nagbalhin. Naghinugyaw rong mga agagangis, nagsiga rong mga aninipot, nagpahumot rong mga saliyaw.  Dayon, rong sugilanon nahanungod sa paghigugmaanan it Tawo ag Engkanto hay nag-umpisa. 

Ano pa ron ha.